Functioneel Neurologische Symptomen (FNS) zijn neurologische klachten die niet het gevolg zijn van structurele schade, maar van een functiestoornis in het zenuwstelsel. Het herkennen van FNS vereist een verschuiving van het uitsluiten van pathologie naar het actief zoeken naar positieve tekenen. Fysiotherapeuten spelen een sleutelrol in het herkennen, normaliseren en behandelen van deze klachten.
Casus: Sanne, 29 jaar, administratief medewerkster
Sanne meldt zich met een wisselende parese van haar rechterbeen. Ze heeft moeite met lopen, voelt zich snel vermoeid, en wordt regelmatig verwezen tussen specialisten. Neurologisch onderzoek laat intacte reflexen en een positief Hoover’s sign zien. Er is geen sprake van spieratrofie, en de krachtinzet is wisselend.
Tijdens het fysiotherapeutisch onderzoek valt op dat Sanne zonder hulpmiddel enkele meters vlot achteruit kan lopen, maar bij voorwaartse beweging lijkt te slepen met haar rechterbeen. Ze is angstig en twijfelt aan de “echtheid” van haar klachten. Dit stigma beïnvloedt haar herstel.
Veelvoorkomende FNS-symptomen (motorisch & sensorisch)
Motorische symptomen
- Functionele zwakte of verlamming (bv. van arm of been)
- Onverklaarbare loopstoornissen (atypisch, variabel, bijvoorbeeld slepend been zonder spieratrofie)
- Functionele aanvallen (lijkt op epilepsie, maar zonder afwijkende EEG)
- Tremor (vaak variabel in frequentie en onder invloed van aandacht)
- Myoclonieën (schokkerige bewegingen zonder neurologisch substraat)
- Dystonie (onverklaarbare spierspanning en abnormale standen)
- Functionele dysartrie (moeite met spreken zonder structurele schade)
Sensorische symptomen
- Verlies van gevoel (bijv. in een arm of been, vaak in niet-anatomisch patroon)
- Tintelingen of doof gevoel zonder duidelijke oorzaak
- Vage pijnklachten (soms vergezeld van hyperalgesie zonder weefselafwijkingen)
Andere uitingen
- Visusklachten (wazig zien, tunnelvisie, zonder oogheelkundige oorzaak)
- Hoorproblemen of balansstoornissen
- Spraakstoornissen (functionele afasie of hese stem)
- Cognitieve klachten zoals concentratieverlies of geheugenklachten
- Chronische vermoeidheid of verlaagd bewustzijn
Klinisch redeneren en wetenschappelijke onderbouwing
FNS wordt gediagnosticeerd op basis van positieve symptomen zoals variabiliteit, inconsistente krachtsinzet en afleidbaarheid. Diagnostische tests zoals Hoover’s sign en de tremor entrainment test zijn hiervoor cruciaal. De diagnose is géén uitsluitingsdiagnose meer, maar gebaseerd op klinische observaties en neurologisch onderzoek met positieve kenmerken.
De pathofysiologie van FNS laat zien dat er een verstoring is in ‘sense of agency’ en motorische planning, beïnvloed door aandacht, verwachtingen en emoties. Volgens Edwards et al. (2012) wordt de motorische controle beïnvloed door ‘top-down’ processen zoals angst, aandacht en eerdere ervaringen. Beeldvorming (fMRI) toont verhoogde activiteit in de amygdala en afwijkende connectiviteit tussen motorische gebieden en het limbisch systeem.
FNS gaat vaak gepaard met andere klachten zoals vermoeidheid, slaapstoornissen of somberheid. Dit pleit voor een biopsychosociaal model waarin de fysiotherapeut verder kijkt dan alleen het bewegingsprobleem. De multidisciplinaire samenwerking is essentieel.
Behandelplan
-
Week 1-2: Uitleg volgens de principes van positieve diagnostiek en reversibiliteit. Educatie aan de hand van visualisaties en het gebruik van www.neurosymptoms.org.
-
Week 3-4: Functioneel oefenen in context met aandacht voor automatische bewegingen (bijv. achteruit lopen, afleiden via taak).
-
Week 5-8: Exposure in vivo: geleidelijke opbouw van belastende activiteiten met focus op agency en controle.
-
Week 9+: Zelfmanagement versterken, terugvalpreventie (bijv. via videotraining of cognitieve herstructurering).
Het herkennen en behandelen van motorische FNS vraagt om een actieve, positieve benadering. Fysiotherapeuten die bekend zijn met de principes van FNS-diagnostiek en -behandeling kunnen een sleutelrol vervullen in het herstelproces.
Welke nascholingscursussen kunnen jou als fysiotherapeut hierbij verder helpen?
Fysiotherapie bij FNS
Onze tweedaagse cursus (KRF 18pt) Fysiotherapie bij Functioneel Neurologische Symptomen (FNS) wordt gegeven door dr. Jeannette Gelauff (AIOS neurologie), dr. Sonja Rutten (psychiater) en Bart van Buchem (MSc) die vooraan staan in de kennis en kunde over de FNS-patiënt. Meer weten over de cursus Fysiotherapie bij Functioneel Neurologische Symptomen (FNS)
