Slaapproblemen, slapeloosheid en slaapstoornissen zoals slaapapneu, narcolepsie zijn een veelvoorkomend probleem in Nederland. Volgens gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uit 2019 heeft ongeveer een derde van de Nederlandse bevolking van 12 jaar of ouder regelmatig slaapproblemen. Dit betekent dat ongeveer 5 miljoen Nederlanders te maken hebben met abnormaal slaappatroon en daar hinder van ondervinden. Andere studies concludeerde ook dat slaapproblemen vaker voorkomen bij vrouwen, ouderen en mensen met een lage sociaal-economische status (Van Straten et al., 2017).

De slaapproblemen kunnen variëren van moeilijk inslapen, te vroeg wakker worden en niet kunnen doorslapen, tot snurken, slaapapneu en andere slaapstoornissen. Bij sommige mensen zijn deze mild en tijdelijk van aard, terwijl andere mensen ernstige en chronische slaapproblemen hebben die een grote impact hebben op hun kwaliteit van leven en gezondheid.

“If sleep does not serve an absolutely vital function,
then its the biggest mistake the evolutionary proces has ever made.”

– Dr. Allan Rechtschaffen

Er is geen proces in ons lichaam dat niet zonder een goede nachtrust kan. Slaapproblemen kunnen verschillende oorzaken hebben, waaronder stress, angst, depressie, onregelmatige werktijden, slechte slaapgewoonten en medische aandoeningen. Het is belangrijk om het gebrek aan slaap serieus te nemen en te zoeken naar effectieve behandelingen om de kwaliteit van slaap te verbeteren en de gezondheid en welzijn van mensen te bevorderen. Studies die tussen 2004 en 2014 zijn uitgevoerd, onderzocht de relatie tussen slaapduur en gezondheid. De studie concludeerde dat zowel te korte als te lange slaapduur geassocieerd is met een verhoogd risico op verschillende gezondheidsproblemen, waaronder obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten en vroegtijdige sterfte (Cappuccio et al., 2016).

Slaap heeft een belangrijke invloed op zowel fysieke, mentale en preventieve processen, symptomen:

• Fysiek zorgt het voor: herstelwerkzaamheden aan het immuunsysteem, het regelt onze eetlust, lichaamsgewicht, het maken van juiste keuzes in voeding. Ondersteund je kracht en cardio en het vermindert je ontstekingsgevoeligheid.
• Mentaal zorgt goede slaap ervoor dat je: betere beslissingen maakt, leert, adapteert en het geheugen. Het zorgt voor een goede coping ten aanzien van stress en speelt een belangrijke rol in ons emotionele circuit in het brein.
• Daarnaast zorgt slaappreventies voor het voorkomen van ontstekingen, verschillende andere ziekte en het vecht tegen maligniteiten.

Fysiotherapeuten en manueel therapeuten kunnen een belangrijke rol spelen bij het identificeren en behandelen van slaapproblemen bij patiënten

Hieronder volgen enkele diagnostische en behandelingsmogelijkheden die je kunt overwegen in jouw fysiotherapiepraktijk:

1. Diagnostiek: Om slaapproblemen bij de patiënten te identificeren, kun je gebruik maken van gestandaardiseerde vragenlijsten zoals de Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) en de Epworth Sleepiness Scale (ESS). Deze vragenlijsten kunnen helpen bij het beoordelen van de kwaliteit van de slaap van je patiënt en hun mate van slaperigheid overdag. Daarnaast zijn er ook een aantal testen die je kunt gebruiken zoals de Leep Onset Latency Test.
2. Andere belangrijke normen aan de kwaliteit van slaap: niet langer dan 10-15 minuten wakkerliggen. Niet wakker worden gedurende de nacht, ook niet om te toiletteren. Uitgerust wakker worden en het liefst voor de wekker.
3. Behandeling: Er zijn verschillende behandelingsopties die je kunt overwegen voor patiënten met slaapproblemen:

• Circadiaanritme: Het meest eenvoudige om te doen, is de basis van het circadiaanritme (biologisch ritme waarvan de cyclus ongeveer één dag duurt) herstellen. Dit zijn een aantal open deuren zoals de invloed van licht en donker op je slaapritme, de temperatuur van je omgeving. Maar ook  de impact van bewegen gedurende de dag en het buiten zijn hebben impact op dit ritme.
• Slaaphygiëne: Patiënten kunnen worden aangemoedigd om een regelmatig slaappatroon te behouden, hun slaapkamer comfortabel en rustgevend te houden, cafeïne en alcohol te vermijden en schermen uit de slaapkamer te weren. Geen koffie meer drinken na 14.00 uur. Dit is sowieso wenselijk.
• Buikademhaling: De meest gebruikte en waardevolle tip voor een groot deel van je patiënten is de impact van ademhaling op je slaap. Activiteit van het diafragma is direct geschakeld aan de activiteit van de grootste parasympatische zenuw in het lichaam, de Nervus Vagus. Een hoge ademhaling waant het lichaam meer in fight/flight modus. Een goede diafragmale ademhaling stimuleert juist de rest/digest modus. Het zorgt ervoor dat je letterlijk UIT kunt staan.
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Een diverse studies die tussen 1990 en 2017 zijn uitgevoerd, werd de effectiviteit van verschillende therapieën voor insomnia vergeleken, waaronder cognitieve gedragstherapie, medicamenteuze behandeling en combinaties van beide. De studie concludeerde dat cognitieve gedragstherapie de meest effectieve behandeling is voor insomnia op de lange termijn, hoewel medicamenteuze behandeling op de korte termijn ook effectief kan zijn (Trauer et al., 2015). Dit kan helpen bij het identificeren en veranderen van de gedachten en gedragingen die slaapproblemen kunnen veroorzaken. CGT kan worden uitgevoerd door een fysiotherapeut die hiervoor is opgeleid. Een andere optie is om je patiënt door te verwijzen naar een gespecialiseerde psycholoog.
• Ontspanningstechnieken: Progressieve spierontspanning en ademhalingsoefeningen kunnen helpen om lichaam en geest te ontspannen en een rustige slaap te bevorderen.
• Lichttherapie: Als patiënten lijden aan slaapstoornissen zoals jetlag of seizoensgebonden affectieve stoornis, kan lichttherapie helpen om hun circadiane ritme te reguleren en hun slaappatroon te verbeteren.
• CPAP: Bij obstructieve slaapapneu kan continue positieve luchtwegdruk (CPAP) worden gebruikt om de ademhaling te ondersteunen en de slaap te verbeteren. Studie concludeerde dat polysomnografie (een slaaponderzoek in een slaaplaboratorium) nog steeds de gouden standaard is voor het diagnosticeren van slaapapneu, maar dat draagbare apparaten voor thuisgebruik ook een betrouwbare optie kunnen zijn voor patiënten met een verhoogd risico op slaapapneu (Kuna et al., 2018).

Het is belangrijk om op te merken dat de behandeling van een slaapstoornis maatwerk is en afhankelijk van de individuele behoeften en omstandigheden van de patiënt. Een multidisciplinaire aanpak, waarbij je samenwerkt met andere zorgverleners zoals huisartsen en psychologen, kan ook nuttig zijn om een effectieve behandeling te bereiken.

Welke nascholingscursussen voor fysiotherapeuten/manueel therapeut zijn interessant voor het behandelen van slaapproblemen

In onze cursus ‘Onderzoek en behandeling van hoog cervicale klachten’ (KRF 18pt) leer je meer over het onderzoek en behandelen van problematiek van de cervicale wervelkolom. Omdat de hoog cervicale gewrichten betrokken zijn bij verschillende aandoeningen (bijv. trauma’s van hoofd en nek, duizeligheid, craniomandibulair disfunctioneren, tinnitus) is de cursus geschikt voor fysiotherapeuten met zowel een algemene registratie als manueel therapeuten, craniomandibulair fysiotherapeuten en sportfysiotherapeuten.

Maar ook een basiscursus Dry Needling (KRF 22pt) en Dry Needling Advanced Upper Quadrant (KRF 16pt) geven je mogelijk meer inzichten bij het behandelen van slaapproblemen. Meer weten over de cursussen Dry Needling »