Vaak denken we dat we goed luisteren naar de patiënt, maar in de praktijk kan dit nog weleens tegenvallen. In deze webinar zullen we met MSc Bart van Buchem en een ervaringsdeskundige Koert Hommel (secretatis van de Landelijke Pijnorganisatie) dan ook ingaan op de vraag hoe je kunt checken of je écht goed luistert naar het verhaal van de patiënt. Daarnaast zullen we bespreken welke strategieën kunnen helpen om beter te luisteren naar de patiënt. Kun je bijvoorbeeld luisteren leren, of is het iets dat vanzelfsprekend zou moeten zijn?

Volgens schattingen van het Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) hebben ongeveer 2,2 miljoen mensen in Nederland chronische pijnklachten. Dit komt neer op ongeveer 1 op de 8 volwassenen. Het is belangrijk om te begrijpen dat elk individu met chronische pijn uniek is en hun eigen ervaringen heeft met het beheersen van hun pijn.

Voelt een patiënt zich wel gehoord en gezien als mens?

Over het algemeen zal een patiënt zich gehoord voelen als hij of zij het gevoel heeft dat de fysiotherapeut zijn of haar verhaal/ervaring serieus neemt en de tijd neemt om te luisteren en te begrijpen wat er aan de hand is.

• Wordt er bijvoorbeeld voldoende doorgevraagd en wordt er relevante informatie besproken?
• Ben jij je bewust van de non-verbale communicatie van jou of je patiënt, inclusief de antwoorden die je teruggeeft en de wisselwerking daarvan?
• Hoe vertaalt dit zich tenslotte in een stukje behandeling?
• Heeft daarbij het luisteren geleid tot iets zinvols? Waarbij er niet alleen gekeken wordt naar de pijnklachten, maar ook of je de patiënt als mens ziet?
• Weet je daarbij wat voor een patiënt belangrijk is om nog wel te kunnen doen, hoe kan hij of zij zich nog nuttig voelen in de maatschappij. Zeker wanneer je niet meer in staat bent om te werken, hoe zorg je dan voor een stukje zingeving. Waar krijgt hij of zij juist energie van en refereer je daar in een volgend gesprek nog naar?
• Wat is de invloed van zijn of haar omgeving, partner, werk en vrijetijdsbesteding?
• Geef je de patiënt educatie over hun pijnklachten en hoe ze deze kunnen beheersen, laat je zien dat je de tijd neemt om de patiënt te ondersteunen en te helpen begrijpen wat er aan de hand is? Zonder dat je alleen maar aan het zenden bent en je blind staart op 1 manier van kennisoverdracht.

Koert vertelt: Eerst is er vooral het besef dat er aandacht was voor de fysieke schade die ik ervaar als patiënt. Mede door pijneducatie kwam ik erachter dat er ook veel meer biopsychosociale factoren meespelen bij chronische pijn. Zo zijn de omstandigheden waarin ik leef van invloed, evenzo de manier waarop ik keuzes maak. En dat je daar als behandelaar meer op zou kunnen inzoomen, dan alleen het fysieke. Een gepaste en essentiële vraag vanuit de fysiotherapeut zou al kunnen zijn; hoe gaat het verder met je? Wel is het van belang om de patiënt uit te leggen waarom je deze vraag stelt.

Het is belangrijk voor fysiotherapeuten om deze signalen vanuit het patiëntenperspectief op te pikken en te streven naar een open, ondersteunende en empathische benadering bij de behandeling van patiënten met chronische pijn. Waardoor ze een stukje zingeving en een doel terugkrijgen.

Goed luisteren valt te leren

Als fysiotherapeut is het belangrijk om goed te luisteren naar het verhaal van de patiënt, vooral als het gaat om chronische pijn. Een goede luistervaardigheid kan helpen om de patiënt beter te begrijpen en een effectieve behandelstrategie te ontwikkelen. Hier zijn enkele strategieën die kunnen helpen om beter te luisteren naar de patiënt:

1. Zorg voor een comfortabele en veilige omgeving: Een comfortabele omgeving kan helpen om de patiënt op zijn of haar gemak te stellen en open te stellen over hun pijnervaringen. Zorg voor een rustige omgeving zonder afleiding, waarin de patiënt zich vrij voelt om te praten.
2. Stel open vragen: Stel open vragen om de patiënt te stimuleren om hun pijnervaringen en gevoelens te delen. Open vragen beginnen vaak met woorden als “Wat”, “Hoe” en “Waarom”. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de vraag: Wat zijn jouw wensen als je kijkt naar je eigen behandeling en/of behandelaar?
3. Actief luisteren: Actief luisteren houdt in dat je je volledige aandacht richt op wat de patiënt zegt, zonder te onderbreken of te oordelen. Hierbij maak je gebruik van non-verbale signalen zoals knikken of samenvatten wat de patiënt heeft gezegd.
4. Herhaal en verifieer: Herhaal wat de patiënt heeft gezegd om ervoor te zorgen dat je hun verhaal goed begrijpt. Vraag ook om verduidelijking of verificatie van informatie om er zeker van te zijn dat je de situatie van de patiënt goed begrijpt.
5. Wees empathisch: Probeer jezelf in de schoenen van de patiënt te plaatsen en probeer te begrijpen hoe het is om met chronische pijn te leven. Dit kan helpen om een gevoel van empathie te ontwikkelen en de patiënt te laten zien dat je om hen geeft.
6. Let op non-verbale communicatie: Let op de non-verbale signalen van de patiënt, zoals gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal, die kunnen helpen om te begrijpen wat ze zeggen en hoe ze zich voelen.
7. Vermijd aannames: Vermijd het maken van aannames over de patiënt of hun situatie en vraag om verduidelijking wanneer nodig.
8. Luister naar wat er niet wordt gezegd: Soms kan wat de patiënt niet zegt net zo belangrijk zijn als wat ze wel zeggen. Let op wat er tussen de regels door wordt gezegd en vraag door wanneer iets niet duidelijk is.

Over het algemeen ondersteunt verschillende wetenschappelijk onderzoeken, zoals in het tijdschrift Musculoskeletal Science and Practice¹, dat een empathische, ondersteunende en luisterende benadering van de fysiotherapeut kan helpen om patiënten met chronische pijn beter te laten voelen gehoord en begrepen, wat uiteindelijk kan leiden tot betere behandelingresultaten.

¹Kamper, S. J., Apeldoorn, A. T., Chiarotto, A., Smeets, R. J., Ostelo, R. W., Guzman, J., … & Hartvigsen, J. (2015). Multidisciplinary biopsychosociaal rehabilitation for chronic low back pain. The Cochrane database of systematic reviews, (9), CD000963.

Gratis webinar voor fysiotherapeuten; Explain Pain – Luisteren als therapie

Wil je meer weten over de luisteren als therapie (tijdens de cursus Explain Pain gaan we dieper in op dit onderwerp) volgens de inzichten van MSc Bart van Buchem? Luister dan naar de uitgebreide versie van deze gratis webinar via onderstaande link.

Explain Pain – begrijp de pijn cursus

Onze tweedaagse cursus Explain Pain – begrijp de pijn (KRF 19pt) heeft twee hoofddoelen: Verdieping en verbreding kennis met betrekking tot pijn voor de professional. En toepassing van deze kennis – door het gericht en strategisch in te zetten ten behoeve van behandeldoelstellingen. Meer weten over de nascholingscursus Explain Pain voor fysiotherapeuten ->

De kracht van het gesproken woord is niet te onderschatten. Zowel in negatieve als in positieve zin zijn woorden voor patiënten met aanhoudende pijnklachten relevant. In deze webinar gaan MSc Bart van Buchem, MSc Rutger Gerritsen en MSc Iris Barten in op de negatieve en positieve impact van woorden. Hoe je de positieve impact kunt bekrachtigen en relevant kunt maken voor het herstel.

Een metafoor waarbij je een woord of beeld voor iets anders, waarmee het een overeenkomst vertoont, gebruikt is snel gemaakt. Vaak zonder dat we het doorhebben gebruiken we er zomaar een stuk of 50 per dag. Hoe vaak gebruik je niet de vergelijking van iets? Denk hierbij aan: het is als… het lijkt op…

Beïnvloed jij onbewust de gedachte en het gedrag van jouw patiënt?

De interpretatie van een metafoor is voor jouw patiënt mogelijk anders, dan die van jou als fysiotherapeut. Neem het voorbeeld van de diagnostische metafoor ‘Frozen shoulder’. Dit geeft de suggestie aan je patiënt dat de schouder zodanig vast zit, dat het niet meer te bewegen valt. Je patiënt kan hierdoor worden beïnvloed, waardoor hij/zij de gedachte aanneemt dat bewegen met pijn daardoor niet goed is en de hele arm niet meer durft te bewegen. Bedenk dat hoe erger een diagnose klinkt, hoe meer een patiënt zich daar mogelijk naar gaat gedragen. Zie hieronder enkele voorbeelden van gedachtes, emoties, gedrag en andere componenten van patiënten zelf die hun pijn kunnen beïnvloeden;

• Bewegen met pijn is niet goed (gedachte)
• Er is iets kapot in het lichaam (gedachte)
• Voel me onzeker als ik beweeg (emotie)
• Ik twijfel erg of het nog goed komt (emotie)
• Mijn werkdruk is hoog (sociaal)
• Ik heb geen tijd om te sporten (sociaal)
• Ervaringen met pijn vanuit opvoeding (levensfase)
• Geen grenzen stellen en bewaken (gedrag)
• Dat heb ik altijd zo gedaan (gedrag)
• Steunweefsel aandoeningen (bijkomende ziekte)
• Overgevoeligheid voor prikkels (genetisch)
• Mentale klachten (genetisch)

Gebruik daarom liever taal die ontzenuwt en minder angst inboezemt dan noodzakelijk is. Dit kan een positieve bijdrage leveren aan de beleving en daarbij het herstel. In plaats van aan te geven dat: onderuitgezakt zitten niet mag, bukken slecht is, pijn betekent dat er iets kapot is, last van vastzittende spieren of dat je moet stoppen met bewegen als iets pijn doet. Kan je ook de nadruk leggen op: dat een rug sterk is, elke beweging goed is, je lichaam zich kan aanpassen, je lijf ook zelf voor herstel zorgt en dat je niets hoeft te vermijden om veilig te kunnen bewegen.

Uit de praktijk; zijn metaforen in de gezondheidszorg behulpzaam of niet?

Vraag jezelf eens af; zijn metaforen überhaupt wel behulpzaam of niet? Voegt het iets toe, zonder de waarde van de pijn of diagnose te verliezen. En hoe vaak corrigeer jij je patiënt? Als zorgverlener ben je geneigd om dit te doen, om een aandoening, diagnose of behandeling correct weer te geven. Maar onbewust kun je daarmee je patiënt invalideren.

Manueel therapeut Rutger vertelt
In de 14 jaar dat ik als manueel therapeut werk, heb ik geleerd dat het gebruik van taal soms essentieel is in het vergroten van de kans van slagen van de behandeling. Ik heb regelmatig patiënten voor het eerst in mijn behandelkamer gehad die mij vroegen om een ‘verschoven wervel’ weer op zijn plaats te zetten of om een ‘scheve rug’ recht te zetten. Ik heb ook gemerkt dat het direct willen corrigeren van dit type van gedachten vaak niet direct en soms zelfs averechts werkt. Ik probeer bij patiënten met langdurige pijnklachten altijd eerst te achterhalen wat hun eigen gedachten over het ontstaan van de klachten zijn. Door in gesprek te gaan en een behandelrelatie op te bouwen, staan patiënten vaak meer open voor de visie die jij zelf als therapeut hebt. Ons vak blijft maatwerk en dat maakt het ook zo ontzettend interessant!

Sportfysiotherapeut Iris vertelt
Steeds vaker valt het op hoe negatief mensen over hun eigen lichaam spreken met termen als; mijn spieren zitten vast, of er is niets meer aan te doen want alles is versleten. Daarbij zelfs juist al hun klachten in handen van ons, de therapeut, leggen. Want wij kunnen het wel ‘even’ oplossen. Zelfredzaamheid wordt meer een externe factor in plaats van dat het intrinsiek is. Onze gesprekken in de behandelkamer worden nog belangrijker om deze gedachtes mogelijk om te kunnen draaien. Waarbij de patiënt weer een positieve kijk ervaart over hun eigen lijf. En dat ze ook begrijpen dat ze zelf veel kunnen bereiken in hun klachtenbeeld. Vooral om focus te geven wat de reden van pijnklachten bij slijtage kan zijn, of waarom spieren vastzitten. Wellicht ademt iemand gewoon niet goed. Zijn andere factoren, qua vitaliteit niet op orde. Door meer kennis te geven in termen als: er is duidelijk een spierkrachtsverschil, of je hebt wel wat minder kracht in je been. Zorg je ervoor dat je samen met je patiënt aan hun klachten kunt werken.

Gratis webinar voor fysiotherapeuten; Explain Pain – de kracht van metaforen

Wil je meer weten over de kracht van metaforen (tijdens de cursus Explain Pain gaan we dieper in op dit onderwerp) volgens de inzichten van MSc Bart van Buchem? Luister dan naar de uitgebreide versie van de gratis webinar via onderstaande link.

Explain Pain – begrijp de pijn cursus

Pijn is een wereldwijd probleem, met 1 op 5 mensen die een chronische vorm van pijn ervaart. De druk op de gezondheidszorg is aan het toenemen en de vraag naar een oplossing wordt groter. Opvattingen met betrekking tot (chronische) pijn maken daardoor ook een evolutie door. Sommige hebben het zelfs over een pijnrevolutie. Waarbij je radicaal anders leert denken en handelen met betrekking tot pijn en gezondheid. Maar hoe?

Onze tweedaagse cursus heeft twee hoofddoelen: Verdieping en verbreding kennis met betrekking tot pijn voor de professional. En toepassing van deze kennis – door het gericht en strategisch in te zetten ten behoeve van behandeldoelstellingen. Meer weten over de nascholingscursus Explain Pain voor fysiotherapeuten ->

Bewust communiceren als fysiotherapeut kun je leren

Als paramedici worden we vooral getraind te denken en te handelen binnen het medische model. Bij een cursus NLP (Neuro Linguïstisch Programmeren) leer je op een praktische manier hoe zowel verbale- als non-verbale communicatie/gesprekstechnieken werkt, de waarde van taalgebruik en wat je kunt doen om deze te sturen.